Интернет заттардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету үшiн шифрлы кiтапхана әзiрлеу

Авторлар

  • Ж.Е. Темирбекова Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетi, Алматы қ., Қазақстан https://orcid.org/0000-0003-3909-0210
  • З.М. Абдиахметова Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетi, Алматы қ., Қазақстан https://orcid.org/0000-0002-6619-9417
  • С. Тынымбаев Халықаралық ақпараттық технологиялар университетi, Алматы қ., Қазақстан https://orcid.org/0000-0002-9326-9476
  • С. Алтынбек Қазақ технология және бизнес университетi, Астана қ., Қазақстан https://orcid.org/0000-0002-8435-7773
  • Г.З. Зиятбекова Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетi, ҒК ҚР ҒЖБМ Ақпараттық және есептеуiш технологиялар институты, Алматы қ., Қазақстан https://orcid.org/0000-0002-9290-6074

DOI:

https://doi.org/10.26577/JMMCS2024-v124-i4-a8
        42 26

Кілттік сөздер:

гомоморфты шифрлау, құпия деректердi қорғау, IoT құрылғылары, ARM микроконтроллерi, криптография

Аннотация

 Мақалада гомоморфты шифрлаудың негiзгi қолданбалары қарастырылады. Қолданыстағы
шешiмдердi шолу ағымдағы кiтапханалардың тек биттердi немесе разрядтық массивтердi өңдейтiнiн және бөлу және алу сияқты операцияларды қолдамайтынын көрсеттi. Дегенмен, нақты әлемдегi мәселелер бүтiн санға негiзделген операцияларды орындау мүмкiндiгiн талап етедi. Бұл олқылық бүтiн сандармен жұмыс iстеу үшiн теңшелетiн кiтапхананы құрумен қатар гомоморфты бөлу және алу функцияларын дамыту қажеттiлiгiн көрсеттi. Шифрланған деректерде гомоморфты бөлу мен алуды орындау әдiсi ұсынылған. Осы әдiстi және архитектураны негiз ретiнде пайдалана отырып, қосу, алу, көбейту және бөлудi қоса алғанда, бүтiн сандардағы гомоморфты операцияларды қолдау үшiн кiтапхана әзiрлендi. Бұл гомоморфты шифрлаудың әлеуеттi қолданбаларын айтарлықтай арттырады. Мақалада шифрланған деректер бойынша әртүрлi операциялардың орындалу уақытының өлшемдерi берiлген және әзiрленген кiтапхананың тиiмдiлiгi бағаланады

Авторлардың биографисы

Ж.Е. Темирбекова, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетi, Алматы қ., Қазақстан

Темирбекова Жанерке Ерланқызы– PhD, әл-Фараби атындағы ҚазұУ ақпараттық технологиялар факультетiнiң доцентi (Алматы, Қазақстан, e-mail: temyrbekovazhanerke2@gmail.com

З.М. Абдиахметова, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетi, Алматы қ., Қазақстан

Абдиахметова Зухра Мұратқызы (корреспондент-автор)- PhD, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Ақпараттық технологиялар факультетiнiң доцентi (Алматы, Қазақстан, электрондық пошта: zukhra.abdiakhmetova@gmail.com)

С. Тынымбаев, Халықаралық ақпараттық технологиялар университетi, Алматы қ., Қазақстан

Тынымбаев Сахыбай– техника ғылымдарының кандидаты, Халықаралық ақпараттық технологиялар университетiнiң профессоры (Алматы, Қазақстан, электрондық пошта: s.tynym@mail.ru)

С. Алтынбек, Қазақ технология және бизнес университетi, Астана қ., Қазақстан

Алтынбек Серiк Атақонысұлы– PhD, Қ.Құлажанов атындағы Қазақ технология және бизнес университетiнiң ғылыми жұмыстар және сыртқы байланыстар жөнiндегi проректоры, (Астана қ., Қазақстан, электрондық пошта: serik_aa@bk.ru)

Г.З. Зиятбекова, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетi, ҒК ҚР ҒЖБМ Ақпараттық және есептеуiш технологиялар институты, Алматы қ., Қазақстан

Гүлзат Зиятбекова– PhD, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетi, Ақпараттық технологиялар факультетi, жасанды интеллект және үлкен деректер кафедрасы
(Алматы, Қазақстан, электрондық пошта: ziyatbekova1@gmail.com)

Жүктелулер

Как цитировать

Темирбекова Z., Абдиахметова Z. М., Тынымбаев S., Алтынбек . S. ., & Зиятбекова G. . (2025). Интернет заттардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету үшiн шифрлы кiтапхана әзiрлеу. Қазұу Хабаршысы. Математика, механика, информатика сериясы, 124(4), 103–122. https://doi.org/10.26577/JMMCS2024-v124-i4-a8

Шығарылым

Том 124 № 4 (2024): ҚазҰУ Хабаршысы. Математика, механика, информатика сериясы

Бөлім

Компьютерлік ғылым